Nguyễn Thị Bắc (19xx-19xx)

“Chúng mày về nước Pháp mà kéo đổ tượng Gian-đạc (Jeanne d’Arc) đi thôi!”

Chi bộ trưởng chi bộ phụ nữ.
Chị ruột Nguyễn Thị Giang.

“Nhớ nữ liệt sĩ xưa:
Đất nhả tinh hoa
trời treo băng tuyết
Vóc quần thoa nhưng chí khí tu mi
Thân khuê các mà can trường khí tiết” (*) – PBC

Lịch sử đấu tranh cận đại cho tự do dân chủ của nước nhà đã khắc ghi truyền thống anh hùng bất khuất của người phụ nữ Việt qua hình ảnh Nguyễn Thị Bắc, Lê Thị Thành, Nguyễn Thị Vân, Đỗ Thị Tâm, Nguyễn Thị Giang, v.v… Sự hy sinh tuổi thanh xuân cho dân tộc của các cô sẽ mãi là niềm hãnh diện của phụ nữ VN.

(*) Phan Bội Châu

Văn Tế Cô Giang Cô Bắc

Phan Bội Châu

Than ôi!
Sóng nhân đạo ở hai mươi thế kỷ, bạn má hồng toan cướp gái làm trai;
Gương nữ hùng treo một khoé trời Nam, lũ da trắng phải ghê dòng nước Việt.

Trên quốc sử mực chàm giấy phấn, “ông” cả đoàn nhan nhản bầy nô;
Dưới Long Thành máu biếc cỏ xanh, gái đến thế rành rành chữ liệt.

Trăng thu mờ mịt, trông những buồn tênh;
Người ngọc xa xôi, nghĩ càng đau tuyệt.

Nhớ bạn ta xưa:
Đất nhả tinh hoa;
Trời treo băng tuyết.

Vóc quần thoa nhưng chí khí tu mi;
Thân khuê các mà can trường khí tiết.

Thuở bé nhờ ơn gia giáo, Hán học vừa thông;
Tuổi xanh vào học quốc trường, Pháp văn cũng biết.

Tang hải gặp hồi xoay cuộc, ngó giang sơn trạnh một lòng đau;
Trần ai tức tối không người, thấy nô lệ dọc đôi tròng nguýt.

Xót bốn nghìn năm Tổ quốc, chôn nhau cắt rún, nặng nề trăm đoạn tình ly;
Thương hăm lăm triệu đồng bào, nát thịt tan xương, chất chứa một bầu tâm huyết.

Xem sách Pháp từng đem óc nghĩ Lân Đá (Jeanne d’Arc, nu anh hung Phap), La Lan (Mme Rolland) thuở nọ, chị em mình há dễ ai hơn;
Giở sử nhà thoạt vỗ tay reo Bà Trưng, Triệu Ẩu xưa kia, non nước ấy có đâu hồn chết.

Triều cách mạng đang cơn sùng sục, cát Tinh Vệ ngậm đầy trước miệng, mong thấy bể vùi;
Vai quốc dân nặng gánh trìu trìu, đá Nữ Oa rèn sẵn trong tay, nỡ xem trời khuyết.

Sá chi gai mắt cường quyền;
Nên phải thi gan quả quyết.

Khi nhập đảng tuổi vừa hai tám (16 tuổi), cờ nữ binh đóng đội tiên phong;
Lúc tuyên truyền phách động ba quân, lưỡi biện sĩ nhường tài du thuyết.

Thổi gió phun mây từng mấy trận, nào Lâm Thao, nào Yên Bái, nữ tham mưu đưa đẩy đội hùng binh;
Ra sinh vào tử biết bao phen, kia thành huyện, kìa đồn binh, quân nương tử xông pha vùng rắn rết.

Thầy Học vẫn tài hùng phách tráng, nhờ có cô mà lông cánh rợp tứ phương;
Chị Bắc đành dạ sắt lòng son, cậy có em mới trong ngoài xưng lưỡng kiệt.

Tiếc thay!
Vận nước đang truân;
Tai trời chưa hết!

Việc thuỷ thành mà một phút tan tành;
Mưu trung bại bởi mấy thằng gian quyệt.

Trắc trở buồm xuôi gió ngược, tài anh thư gặp bước gian truân;
Ngại ngùng nước biếc non xanh, tay chức nữ uổng công thêu dệt.

Nhưng cô còn:
Thiết thạch nhất tâm;
Chu toàn bách chuyết.

(sắt đá một lòng, trăm nết đều vẹn toàn)

Thời như thế, sự đành phải thế, đài cắt đầu mừng được thấy anh lên;
Sống là không, thác cũng là không, đạn kề cổ chẳng nhường cho giặc giết.

Súng lục liên phút chốc, vang lừng một tiếng, núi đổ sông nhào;
Hồn cửu tử chưa tan, chắc chắn trùng lai, thần reo quỷ thét.

Em Châu nay:
Tình cũ cảm sâu;
Duyên xưa rủi thiệt.

Từng mấy lúc hồng đi cá lại, ước ao chung gánh ruổi trường đồ;
Giận nhiều phen én Bắc nhạn Nam, đau đớn chia tay thành vĩnh biệt.

Nợ hồ thỉ em chưa trắng sổ, mài nanh giũa vuốt, ước ba sinh chắc có ngày đền;
Thù nước nhà chị hãy tím gan, nuốt muối ngậm gừng, hồn chín suối chờ xem trời xét.

Than ôi!
Khóc chẳng gì hay;
Nói khôn kể xiết!

Một nén tâm hương;
Mấy lời thảm thiết!

Chị em mình chỉn thiếu bạn khôn ngoan;
Đoàn thể lớn từ nay xin cấu kết!

Xum bạn gái sẽ theo gót chị, thác đã linh mà sống lại càng linh;
Xoay cuộc đời sẽ xoá bàn cờ, quốc chưa diệt thì chủng không thể diệt!

Tiếng hạc kêu chắc thấu trời nghe;
Tờ giấy máu xin ghi lời viết.

Ô hô! Thượng hưởng!

Kịch LỜI THỀ Ở ĐỀN HÙNG

Phan Ảo Giản
Đã Trình Diễn Ở Hý Viện Norodom 1957

Nhân Vật:

Cô Giang
Cô Bắc
Bà quán già
Con gái bà quán

Cảnh 1

Đêm khuya, dưới ánh sáng của ngọn đèn dầu hỏa mờ mờ, cô Bắc đang khâu Đảng Kỳ một cách kính cẩn và say sưa. Khâu xong cô nâng ngắm nghía:

Cô Bắc:

Ôi đẹp quá! Đảng Kỳ trông đẹp quá!
Hơn một giờ vất vả mới khâu xong,
Đây sắc vàng: tượng trưng nòi giống Lạc Hồng,
Đây màu đỏ: huyết dâng trào cách mạng!
Một ngày kia trên Kỳ đài hùng tráng,
Lùa ánh dương, người phất phới tung bay.
Tiếng hoan hô làm núi chuyển trời lay,
Một dân tộc đứng lên đập tan xiềng xích!
Ôi ngày đó! Ôi cái ngày tuyệt đích,
Cách mạng thành! Quân nghịch bị tiêu tan.
Toàn dân ca dậy khúc khải hoàn.
Ta sung sướng… (có tiếng gõ cửa)

– “Đêm khuya ai gõ cửa?”
(Tiến ra cửa hỏi)

– Ai đó? Đêm khuya sao không đèn lửa?

Cô Giang:

Em đây mà! Chị Bắc! Em đây mà!

Cô Bắc:

À em Giang! Chị những tưởng ma tà!
Sao về trễ, chị trông em thật mệt nhọc,
Và gì đây, nặng nề nằm trong bọc,
Tài liệu hay? Cho chị đọc với nào!

Cô Giang:

Suỵt! Chậm chậm, chị chớ làm ồn ào!
Khẩu súng sáu em mơ ngày nhập Đảng!

Cô Bắc:

Sao em có! Ai cho em, quý vô hạn!
Cho chị xem! Thích quá đi!
Ô! Mầu thép bóng lạ kỳ!
Ô! Những viên đạn chì bé nhỏ thế này!
Mà đủ giết người ta chết!…

Cô Giang:

Ôi! Quê mùa! Mạnh ra phết,
Chị coi chừng cẩn thận chớ lẫy cò!

Cô Bắc:

Mà chị hỏi em ai cho?
Sao em có? Chị làm sao có được?
Hãy nói mau kẻo người ta đoán trước!… (cười mỉa)

Cô Giang:

Để em thưa!
Sáng nay anh Học mới vừa…

Cô Bắc:

Của anh Học! Sướng quá nhỉ!
Mà sao em được giữ

Cô Giang:

Thì chậm chậm cho em kịp thở!
Có gì đâu! Công tác lắm hiểm nghèo,
Để hộ thân, em được phép mang theo.

Cô Bắc:

Em được phép?…
Thế sao bao đồng chí khác!
Cũng phải đi công tác hiểm nghèo.
Mà lại không có súng mang theo?
Chị không hiểu hay đây là quà đặc biệt!
Của anh Học thưởng cho người nữ kiệt? (cười nhạo)
Cho người anh tha thiết… mong thành công!

Cô Giang:

Chị gạn tra, em khó nói… chuyện lòng…
Không! Chuyện bí mật em không được nói… (đỏ mặt bẽn lẽn)

Cô Bắc: (cười)

Thôi đi em! Chị hiểu rồi đừng rối! (hơi buồn)
Súng đây là hạnh phúc song đôi
Một là niềm hạnh phúc mà mọi người
Khi nhập Đảng đều mong chờ khôn xiết,
Ấy là được bậc đàn anh siêu việt,
Tín nhiệm mình giao công tác hiểm nguy,
Và ban cho vũ khí để phòng nguy,
Hai là niềm hạnh phúc của tuổi xuân,
Nhưng điều này em phải tự cung trần,
Chị đâu dám!… chị nhờ em cho biết.

Cô Giang: (một phút im lặng lúng túng)

Chị Bắc! Đầu đuôi chị đã thấu triệt!
Thì em có giấu chẳng được nào!
Thôi tiện đây em thưa chị vài lời:
Khi nhập Đảng, ta đã thề cương quyết,
Đem thân thế hy sinh cho TỔ QUỐC,
Thì dám đâu nghĩ đến chuyện trăm năm!
Huống vĩ nhân đâu có dễ mê đam,
Cành hoa dại, mà coi thường dư luận!
Không! Không! Vĩ nhân là bậc anh tuấn,
Người đi trên những tình ái hẹp hòi,
Người thương yêu tha thiết cả giống nòi,
Đương quằn quại dưới chân phường Đế Quốc,
Người đứng dậy dơ cao ngọn đuốc
Gọi toàn dân theo ánh sáng vinh quang,
Chị cùng em đã theo tiếng gọi lên đàng,
Và ánh sáng đã làm em say đắm…
Với đôi mắt sâu xa như biển thẳm,
Và lưỡng quyền cao, hàm ém, mày ngài…
Người tượng trưng đầy đủ bậc tài trai,
Em dâng trọn hồn em cho người dắt,
Người tín nhiệm giao cho em nhiều công tác,
Em làm tròn, người thưởng súng này đây…
Buổi lễ thiêng tổ chức thế này:
Em lược thuật cho chị nghe một chút:
Ngày hôm ấy Người cùng em nhân công tác,
Qua đền Hùng vào giữa một buổi trưa.
Người vào đền khấn vái một hồi lâu,
Rồi trao súng cho em và nói:
“Này Cô Giang! Hãy nhìn lên làn khói,
Đương ngậm ngùi cuồn cuộn trên đỉnh trầm…
Đó! Hồn thiêng của Tổ Quốc thương tâm,
Đương trông đợi bầy con vùng đứng dậy,
Cô đã sớm được lòng dân tin cậy,
Đáng thưởng cô khẩu súng hộ thân,
Và đây trước Tổ Tiên, Trời Đất, Quỷ Thần,
Cô nhận lấy, rồi phát lời tuyên thệ.
Em cảm động rưng rưng đôi mắt lệ,
Vừa hân hoan lại run sợ lạ thường.
Em đưa tay đỡ lấy vật thiêng liêng,
“Xin Trời Đất Quỷ Thần chứng giám
“Con Nguyễn Thị Giang quyết hy sinh cho Đảng,
Với súng này con quyết thành nhân,
Sống cùng anh… mà thác cũng cùng anh con”.

Cô Bắc:

Có hề gì em! Miễn lòng ta trinh bạch,
Đã đồng chí tất phải đồng tâm.
Em Giang tôi là “Nguyễn Thái Học phu nhân”!
Vinh hiển lắm cho gia đình ta đó vậy!
(Màn hạ nhanh)

Cảnh 2

Cô Giang:

Nam mô! Trời Đất! Quỷ Thần!
Ấp Cổ Vịt! Trời ơi! Ấp Cổ Vịt!
Thế là hết! Trời ơi! Thế là hết!
Anh hùng mạt lộ từ đây!
Giang sơn nghiêng ngửa biết ngày nào thôi!
Mà được rồi!
Việc gì phải than thở!
Ta cười lên! Hả! Hả! Hả!
Hả! Hả! Hả!
Ủa! Chung quanh ta đất trời nghiêng ngả!
Tan vỡ rồi! Mộng cả! Hỡi lòng ơi!
Đền Hùng, lời khấn còn lời…
Nước chưa giải phóng! Thương người hùng anh!
Tàn nhẫn quá! Hỡi! Trời xanh cay nghiệt!
Khờ dại thay! Dân Cổ Vịt!
Mà ta phải đi! Phải đi ngay!

Cô Bắc: (tiến tới nắm tay Giang âu yếm)

Em Giang ơi hãy nghe chị dạy!
Phải bình tĩnh để xứng danh chiến sĩ!
Hãy nuốt lệ cắn răng trong cơn bĩ!
Chớ làm phiền bao đồng chí lo cho em,
Khóc và than chỉ tổ làm yếu mềm!

Cô Giang:

Em đâu có khóc!
Em nhớ rõ lời thề với anh Học,
“Sống cùng anh và thác cùng anh” kia mà!
Thôi chị buông em ra! Để em đi!

Cô Bắc:

Em đi đâu! Em đi làm gì!
Nguy hiểm lắm! Em đương khủng hoảng,
Tâm hồn em chưa hết cơn sảng loạn,
Em nói năng, cười khóc quá bất thường,
Bọn ma tà vây bủa khắp nẻo đường,
Hở một tí là không phương cứu chữa.

Cô Giang:

Nhưng chỉ còn một bữa!
Chỉ còn một bữa nữa thôi!
Chị Bắc ơi? Rồi vĩnh biệt muôn đời!
Đi là sống!
Không đi là chết!
Mà sống hay chết quyết không cách biệt!
Em đã nhất quyết!
Chị để cho em đi!

Cô Bắc:

Em đi đâu! Em đi để làm gì?
Nguy hiểm lắm! Em chưa định tĩnh!

Cô Giang:

Em đã suy tính,
Rất kỳ công!
Em phải đến pháp trường.

Cô Bắc:

Chết! Em muốn nạp thân!
Không được! Đảng rất cần,
Nữ đồng chí tài ba như em vậy,

Cô Giang:

Chính vì thế em phải đi Yên Bái,

Cô Bắc: (ngạc nhiên)

Ồ! Em đi Yên Bái,

Cô Giang:

Vâng! Em đi Yên Bái,
Chúng đã muốn cho xương tan máu chảy,
Thì em quyết cho máu chảy xương tan!
Thề xưa buộc trói muôn vàn,
Chị ôi! Yên Bái ngày tang muôn đời!
Chị cho em gửi đôi lời,
Biệt ly cha mẹ, giã từ anh em!
Dưỡng sinh chưa chút báo đền!
Sổ đồng chí đã ghi tên tự bao giờ!
Thề xưa không thể xoá mờ,
Súng này, bom ấy đương chờ nổ vang.

Cô Bắc:

Em quyết tới pháp trường,
Để tự vẫn.

Cô Giang:

Chị hỏi sao lẩn thẩn,
Em có buồn chi mà tự vẫn!
Không, em có buồn gì đâu!
Ngày mai Yên Bái rơi đầu,
Bao nhiêu anh kiệt hô câu “Hận Trường”!
Ai gieo buồn! Ai gieo thương! Ai gieo thảm!
Ai gieo tang tóc! Ai kìm! Ai hãm!
Cả hai mươi triệu đồng bào,
Phải đem xương trắng máu đào
Viết trang chiến sử, nêu cao ngọn cờ…
Mà bây giờ mấy giờ rồi nhỉ?
Em phải đi cho kịp chuyến tàu chiều.

Cô Bắc:

Em mang theo hành lý quá nhiều!
E bất tiện!
Bom này khó dấu kín!
Súng này quá kềnh càng!

Cô Giang:

Chị còn là chị Nguyễn Thị Giang!
Chở bao tạ súng, gươm mà không lộ…
Bom này em cho nổ
Súng này em cho vang,
Ngày mai Yên Bái pháp tràng,
Thực dân cũng phải thịt tan xương rời.
Thù nhà nợ nước đền bồi,
Lời thề mấy chốc thành lời sử xanh.
Sống cùng anh thác cùng anh…
Còn bao đồng chí phải thành công mau.
Đồng bào đau khổ ngập đầu,
Em đi! Chị nhé! Đã gần
Đến giờ tầu chạy…

Cô Bắc:

Ôi! Ngày mai Yên Bái!

(màn hạ rất nhanh)

Cảnh 3

Lão bà: (chủ quán ỡ giữa cánh đồng làng Đông Vệ)

Đêm đã khuya, chắc không có lữ khách,
Mà độ rầy ai còn dám đi đêm!
Bọn tuần đinh, đón xét, lục, xoát, tìm.
Gây phiền nhiễu dân tình ta oán quá,
Chúng đặc biệt bủa vây những quán lá,
Như quán mình… thôi ra hạ cửa đi con.

Thiếu nữ: (con gái lão bà, trông ra trời đêm tối tăm)

Trời tối đen, nặng trĩu khói u buồn,
Kìa mấy vì sao băng, băng liên tiếp…
Trong không khí có gì nghe khủng khiếp…
Thôi mau mau…

Cô Giang: (xuất hiện trong bộ đồ tang)

…khoan hạ bếp, còn lữ hành!

Thiếu nữ: (ngạc nhiên)

Mẹ ơi? Khoan súc ấm trè xanh,
Còn có khách!

Cô Giang: (đưa tay ra hiệu từ chối)

Chị không khát!
Chị ghé tạm trong vài phút lại đi.

Thiếu nữ: (nhận ra được)

Ủa chị Giang! Em tưởng khách lạ đâu đâu!
(im lặng nhìn cảm động)

Lão bà:

Ủa Cô Giang! Sao từ lâu…

Cô Giang: (ra hiệu)

Xin thấp giọng
Đêm khuya thanh vắng…

Thiếu nữ:

Chị để chở cho ai mà mặc trắng?

Cô Giang: (chậm rãi)

Em ơi! Cả nước non…
Sụp đổ rồi mộng cả của tuổi son!
Tang Yên Bái! Em ơi! Tang Yên Bái!
Máu đã chảy! Máu anh hùng đã chảy!
Có bao giờ thấy lại vĩ nhân!

Lão bà: (ngã quỵ xuống, ôm mặt khóc)

Đã xử rồi! Hỡi trời đất! Quỷ thần!
Ôi non nước! Từ đây ai dẫn dắt?
Ôi! Tàn bạo! Cái lũ người cướp nước!

Cô Giang:

Kể làm sao cho hết nỗi căm hờn!
Xin lão bà lai tỉnh để cho con.
Thưa chút chuyện, rồi con đi kẻo vội!

Lão Bà:

Cô cứ nói.

Thiếu nữ:

Chị kể cho nghe, chúng xử làm sao!

Cô Giang:

Em lạ gì, số phận của anh hào!
Em ơi, xương trắng máu đào,
Cha sanh mẹ dưỡng cù lao tác thành.
Hiến thân là nợ anh hùng
Pháp trường Yên Bái cỏ xanh nhuộm đào.
Mười ba thủ cấp anh hào,
Rơi rơi liên tiếp, máu trào hùng kiêu!
Lưỡi dao xén mạnh cổ lìa,
“Việt Nam Vạn Tuế” lời hô cuối cùng.
Xa trông chỉ thấy anh hùng,
Ung dung đưa mắt nhìn trông đồng bào,
Ý chừng người muốn biệt chào,
Rồi người nghiêm nghị tiến vào máy kia.
“Việt Nam Vạn Tuế” gươm rơi!
Thế là chấm dứt một đời hùng anh!
Em ơi em, mưu dũng không thành,
Súng này bom ấy chị đành khoanh tay!
Pháp tràng Yên Bái sáng nay.
Nổ tung không được, lính vây quá nhiều.
Than ôi! Sinh tử đã liều,
Quyết cùng liệt sĩ kính yêu chết cùng,
Mà không diễm phúc chết chung!
Thì lời thề ấy… cũng không thể rời!

“Thân không giúp ích cho đời!
Thù không trả được cho người tình chung!
Dẫu rằng đương độ trẻ trung,
Quyết vì dân chúng thể lòng hy sinh,
Con đường tiến bộ mông mênh,
Eo le hoàn cảnh buộc mình biết sao!
Bây giờ hết kiếp thơ đào,
Gian nan bỏ mặc đồng bào từ đây!
Dẫu rằng chút phận thơ ngây,
Sổ đồng chí đã có ngày ghi tên!
Chết đi dạ những buồn phiền,
Nhưng mà hoàn cảnh chuân chuyên buộc mình.
Đảng kỳ phất phới trên thành,
Tủi thân không được chết vinh dưới cờ!
Cực lòng nhỡ bước sa cơ!
Chết sầu chết thảm, có thừa xót xa!
Thế ru! Đời thế ru mà!
Đời mà ai biết! Người mà ai hay!”

Bà ơi! Con gửi thư này,
Xin nhờ chuyển lại cho thầy mẹ con.
Và đây một chút lòng son,
Gửi cho đồng chí hãy còn sống sau.
Khuya rồi! Con phải đi mau,
Chúc bà trăm tuổi bạc đầu bình an.
Còn em! Nhiệm vụ sẵn sàng,
Như xưa gánh vác cho hàng ngũ ta.
Cúi xin bái biệt lão bà,
Chị đi em nhé! Canh gà đã khuya!

(vội bỏ ra đi)

Thiếu nữ: (tiễn theo ra cửa)

Sương rơi ngọn cỏ đầm đìa,
Khăn tang áo chế, đêm khuya một mình,
Nước non nặng một khối tình,
Tay ai ném chiếc lưu tinh trên trời…

Lão bà:

Than ôi! Nữ kiệt vá trời,
Từ nay luyện đá, không người luyện chung!
Nước non vắng khách anh hùng,
Bao giờ mới hết lao lung đọa đày!
Trời xanh sao ác quá thay!
Mười ba tuấn kiệt, một ngày cướp đi!
Đầu xanh có tội tình gì?
Thương dân cứu nước tội gì hỡi ai?
Ông Học ơi! Ông Học ơi!
Bao lần ông tới quán tôi họp bàn,
Mưu toan giành lại giang san,
Tuy già tôi cũng vào đoàn lão nhân,
Quán này xơ xác nghèo bần,
Từng nghe Quốc tế, Tam dân luận bàn,

(có tiếng súng ngoài đồng vọng lại)

Đoành! Đoành!
Súng ai vừa mới nổ vang!!!

Thiếu nữ: (hớt hải chạy vào)

Súng chị Giang! Súng chị Giang!
Trời ơi! Thêm một cái tang não nùng!

Lão bà: (lắc đầu đau đớn)

Lời thiêng khấn tại Đền Hùng!
Con mau hạ liếp, sắp lùng bố đây…
(màn hạ nhanh)