Phó Đức Chính (1907-1930)
“Đại sự không thành! Chết là vinh!
Còn chống án làm chi vô ích!”
Sáng lập viên, lãnh tụ Việt Nam Quốc Dân Đảng. “Đại sự không thành! Chết là vinh! Còn chống án làm chi vô ích!”. Quê ở thôn Đa Ngưu, nay thuộc xã Tân Tiến, huyện Văn Giang, Hưng Yên. Ông là con út trong gia đình có 4 anh chị em, thân phụ của ông là cụ Duy Chân (còn có tên khác là Đức Chân, Đức Tường). Cụ Duy Chân có 4 người con: Phó Đức Chỉ, Phó Đức Ước, Phó Thị Quy, và Phó Đức Chính.
Phó Đức Chính là một thành viên lãnh đạo của Tổng Bộ, phụ trách công tác tổ chức của Việt Nam Quốc Dân Đảng. Ông là một yếu nhân, cánh tay phải đắc lực của Đảng trưởng Nguyễn Thái Học trong việc hoạch định kế sách và vạch ra những kế hoạch tuyên truyền, hành động.
Vì là lãnh tụ của một tổ chức chống Pháp đòi quyền tự do dân chủ nên ông và các lảnh tụ khác của Đảng bị thực dân Pháp theo dõi và truy lùng rất gắt gao. Sau vụ ám sát một chủ mộ phu người Pháp Bazin, ông bị mật thám Pháp bắt từ Lào về Hà Nội và bị kết án 2 năm tù treo nhưng ông vẫn bí mật hoạt động và vạch ra kế hoạch cho cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền.
Rạng sáng ngày 10-2-1930, cuộc tổng khởi nghĩa nổ ra tại Yên Bái, Phú Thọ rồi lan ra Kiến An, Vĩnh Bảo- Hải Phòng nhưng do không được chuẩn bị kỹ càng nên cuộc khởi nghĩa đã bị thực dân Pháp đàn áp dã man và dẫn tới thất bại.
Ngày 15-2, trong khi ông cùng 1 số chiến sỹ khác của Đảng đang họp bàn phá thành Sơn Tây thì bị thực dân Pháp vây bắt và bị giải về nhà tù Hỏa Lò, Hà Nội. Không lâu sau, Nguyễn Thái Học và các yếu nhân khác cũng bị bắt.
Ngày 23-3-1930, Phó Đức Chính bị thực dân Pháp tuyên án tử hình. Lúc đó ông mới 23 tuổi, là người trẻ nhất và cũng là người duy nhất bị kết án từ chối ký vào đơn xin chống án.
Rạng sáng ngày 17-6-1930, Phó Đức Chính cùng lãnh tụ Nguyễn Thái Học và 11 chiến sỹ khác bước lên đoạn đầu đài tại pháp trường Yên Bái.
Trước khi bước lên máy chém, ông là người duy nhất yêu cầu được nằm ngửa để nhìn lưỡi dao rơi xuống.
Có câu: Tố nhân bất khả hữu cao ngạo thái. Nhiên, bất khả vô cao ngạo cốt. Ông quả là một con người như vậy
Phó Đức Nam tổng hợp từ gia phả họ Phó và tiểu sử của Phó Đức Chính do ông Phó Bá Hào Nam – chi Giáp, hậu sinh đời thứ 12 biên soạn.