ĐỀ XUẤT GIẢM THUẾ 0% CỦA VIỆT NAM

Một lời đề nghị tưởng chừng làm mở đường hợp tác của việt nam đã bị tòa Bạch ốc dội thẳng một gáo nước lạnh.

Ngày 7 tháng 4, cố vấn thương mại Peter Navarro, bộ não từng mở màn cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung năm 2018, xuất hiện trên truyền hình mỹ và thẳng thừng bác bỏ đề xuất 0% thuế hai chiều của việt nam với một câu nói lạnh lùng “Chẳng có ý nghĩa gì với chúng tôi!”.

Vì sao thuế 0% vốn là món quà thương mại thời toàn cầu hóa giờ đây lại bị coi là vô nghĩa. Câu trả lời là: “Hoa Kỳ không cần GIẢM THUẾ mà cần MINH BẠCH chuỗi cung ứng”. Peter Navarro không chỉ nói không với việt nam, ông đã tuyên bố một cuộc chơi hoàn toàn mới “Chào mừng đến với thời đại hậu toàn cầu hóa, nơi ai không chứng minh được nguồn gốc hàng hóa, đều bị xem là kẻ tiếp tay cho gian lận!

Và rõ ràng trong con mắt của giới chức Washington, Việt nam đang bị xếp vào danh sách vùng thương mại xám và nếu không hành động, trung tâm sản xuất của Đông Nam Á này có thể sớm bị loại khỏi chuỗi cung ứng chiến lược toàn cầu. Chuyện gì đang xảy ra và Việt Nam cần làm gì để không trở thành nạn nhân tiếp theo sau Trung Quốc?

Mỹ bất ngờ bác bỏ đề xuất thuế 0% hai chiều Việt Nam-Hoa Kỳ.

Ngày 7 tháng 04 năm 2025, cố vấn thương mại tòa Bạch Ốc Peter Navarro, người từng là kiến trúc sư chính của cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung trong giai đoạn 2018-2020 đã xuất hiện trên chương trình CNBC để bàn về phản ứng của chính quyền Trump trước lời đề nghị bất ngờ từ Hà Nội. Việt Nam sẵn sàng giảm thuế nhập khẩu hàng hóa từ Hoa Kỳ xuống 0% nếu Mỹ đồng ý miễn thuế đối với hàng hóa Việt Nam trong vòng đàm phán song phương mới.

Thay vì bày tỏ hài lòng, Navarro đã thẳng thừng bác bỏ giá trị của đề xuất này, ông nói: hãy lấy Việt Nam làm ví dụ, khi họ đến với chúng ta và nói, chúng ta sẽ giảm thuế xuống mức 0%. “Điều đó chẳng có ý nghĩa gì với chúng ta vì điều quan trọng là gian lận phi thuế quan”.  Ông tiếp tục liệt kê một loạt vấn đề mà theo ông đã khiến Việt Nam trở thành một trong những điểm trung chuyển gian lận thương mại lớn nhất hiện nay; từ hàng hóa Trung Quốc đội lốt made in Việt Nam đến cơ chế thuế giá trị gia tăng bị xem là gây méo mó cạnh tranh cho tới tình trạng thiếu bảo hộ sở hữu trí tuệ.

Phát biểu này lập tức gây chấn động trong giới chuyên gia thương mại, nó đã gửi đi một thông điệp rõ ràng, thuế suất bằng 0% không còn là chiếc vé miễn trừ nếu Việt Nam không thể chứng minh mình là một đối tác thương mại sạch theo tiêu chuẩn của Washington. Rõ ràng Việt Nam đang phải chịu áp lực lớn chưa từng có, chỉ vài ngày trước đó ngày 5 tháng 4, Việt Nam đã cập nhật các quy định về quy tắc xuất xứ tại WTO thể hiện nỗ lực minh bạch hóa chuỗi cung ứng.

Ngày 6 tháng 4, phó thủ tướng Bùi Thanh Sơn tuyên bố, Việt Nam sẵn sàng xóa bỏ hoàn toàn thuế nhập cảng hàng Mỹ nhưng thay vì mở ra cơ hội đàm phán, phía Mỹ lại gia tăng sức ép chuyển từ đàm phán thuế sang kiểm tra chuỗi cung ứng, lý do đằng sau sự không hài lòng của Mỹ là gì?

Việt Nam với mức tăng trưởng xuất cảng sang mỹ hơn 20% một năm trong giai đoạn 2020-2024 đang bị Washington xem là nạn nhân và đồng thời cũng là người hưởng lợi từ gian lận thương mại của Trung Quốc.  Navarro, người từ lâu đã coi Việt Nam là trạm trung chuyển chiến lược của Bắc Kinh, giờ đây đang áp dụng cùng một logic đã từng được dùng để đánh thuế Trung Quốc nhưng hướng vào Việt Nam với cấp độ mềm hơn, sâu hơn và kỹ hơn.

Câu trả lời không với thuế 0% không chỉ là một động thái chính trị, đó là thông điệp rằng chúng tôi không quan tâm đến mức thuế của các anh. Chúng tôi quan tâm đến luồng hàng thực sự đang chảy qua lãnh thổ các anh và lời nói của Peter Navarro không nên được hiểu đơn giản là từ chối đề nghị của Việt Nam. Đó đó là tuyên bố tái định nghĩa tiêu chuẩn thương mại song phương trong thời đại hậu toàn cầu hóa, nơi xuất xứ thật chuỗi cung ứng minh bạch và dữ liệu có thể kiềm chứng quan trọng hơn bất kỳ mức thuế nào.

“Gian lận phi thuế quan” là gì?

Khi tuyên bố giảm thuế xuống 0% không có ý nghĩa gì nếu vẫn còn gian lận phi thuế quan. Peter Navarro đã khẳng định rằng chính quyền Trump không còn nhìn thương mại theo lối mòn, thuế suất thấp là thiện chí thay vào đó Mỹ giờ đây quan tâm đến những yếu tố vô hình nhưng có sức phá vỡ thị trường mạnh mẽ hơn cả thuế quan chính là các biện pháp phi thuế quan bị lạm dụng để che giấu bất cân bằng thương mại hoặc là gian luận xuất xứ.

Cụm từ gian lận phi thuế quan mà Navaro nhấn mạnh có thể được chia làm ba cáo buộc chính:

Một là việc trung chuyển hàng Trung Quốc qua Việt Nam, đây là mối lo hàng đầu của chính quyền Trump và là lý do gốc dễ khiến Việt Nam bị điều tra thương mại thường xuyên trong 5 năm qua. Các công ty Trung Quốc gửi hàng linh kiện hoặc thành phẩm sang Việt Nam chỉ lắp ráp tối thiểu hoặc thay nhãn mác rồi xuất cảng sang Mỹ và gắn mác Made in Việt Nam. Điều này giúp né thuế trừng phạt Mỹ đánh vào hàng Trung Quốc đang dao động từ 25 đến 46%, đương nhiên nó làm mất tác dụng của thuế trừng phạt gốc, gây bất bình đẳng với các doanh nghiệp nội địa Mỹ và thúc đẩy xu hướng di rời có vỏ không có ruột, doanh nghiệp chỉ tá túc lại Việt Nam. Ví dụ Việt Nam đã bị điều tra các sản phẩm như là gỗ dán, thép, nhôm cuộn, linh kiện điện tử, dệt may, đèn led, thiết bị năng lượng mặt trời v.v…

Bộ thương mại Hoa Kỳ đã ban hành hơn 20 quyết định áp thuế chống lẩn tránh xuất xứ với hàng hóa từ Việt Nam có dấu hiệu liên quan đến Trung Quốc. Trong mắt Washington, nếu việt nam không xử lý được dòng chảy hàng quá cảnh thì mọi lời đề nghị giảm thuế đều là bề nổi.

Hai là trộm cắp tài sản trí tuệ, một cáo buộc không mới nhưng đáng lưu ý, mặc dù đây thường là vấn đề gắn với Trung Quốc nhưng trong bài phát biểu của mình Navarro đã gộp cả Việt Nam vào nhóm nước bị nghi ngờ về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ yếu kém, đặc biệt là phần mềm không bản quyền trong các doanh nghiệp xuất cảng hay như việc sao chép mẫu mã, thiết kế từ các đối tác mỹ rồi tái xuất ngược lại hoặc thiếu hành lang pháp lý cho bằng sáng chế và giải quyết tranh chấp thương mại liên quan đến IP.

Mỹ muốn Việt Nam phải ký cam kết bảo hộ phần mềm có bản quyền trong chuỗi sản xuất, đồng thời cung cấp hệ thống ghi danh sở hữu trí tuệ minh bạch và trực tuyến có án lệ mạnh tay xử lý vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của công ty Mỹ.

Ba là cơ chế thuế giá trị gia tăng VAT bị xem là phân biệt đối xử. Việt Nam áp dụng cơ chế thuế giá trị gia tăng 10% trên hầu hết các hàng hóa nhập khẩu, trong khi hàng xuất khẩu lại được miễn hoặc hoàn thuế. Từ góc nhìn, điều này khiến hàng Mỹ vào Việt Nam chịu chi phí gián tiếp cao hơn, hàng Việt Nam vào Mỹ được lợi thế kép, thuế suất thấp, chi phí nội địa thấp do hoàn thuế VAT hệ thống trợ giá gián tiếp đã làm méo mó cạnh tranh thương mại.

Ông Navarro đã ngầm ám chỉ rằng thuế 0% đầu vào không đủ để bù đắp cho trợ giá phi thuế quan đầu ra. Đây có phải là cáo buộc hợp lý hay không? câu trả lời không hoàn toàn có mà cũng không hoàn toàn không. Việc trung chuyển hàng Trung Quốc là vấn đề có thật. Chính các cơ quan Việt Nam cũng đã từng xác nhận khó khăn trong kiểm soát xuất xứ gián tiếp, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam, dù cải thiện vẫn còn yếu so với chuẩn OECD cơ chế VAT hoàn thuế tuy phổ biến nhưng vẫn gây tranh cãi trong các vụ kiện WTO. Song nói đi cũng cần suy lại, Việt Nam không có chủ trương né thuế hay tiếp tay cho gian lận. Phần lớn do doanh nghiệp FDI và bên thứ ba lách luật. Thuế giá trị gia tăng là mô hình phổ biến toàn cầu, không riêng việt nam và phù hợp với chuẩn của GITT hay là WTO.

Rốt cuộc Mỹ thật sự muốn gì ở Việt Nam?

Chúng ta biết rằng, thời kỳ toàn cầu hóa cũ chỉ cần mở cửa thị trường, giảm thuế, không phá giá tiền tệ là được vào WTO, hưởng MSN tức là đối xử tối hội quốc. Việt Nam trong giai đoạn 2007-2015 đã tận dụng rất tốt mô hình này để bứt phá xuất cảng.

Nhưng thời kỳ Trump hiện nay thì là thương mại có điều kiện, giảm thuế không còn đủ mà phải chứng minh minh bạch chuỗi cung ứng, kiểm soát rủi ro gian lận và đồng thời cung cấp lợi ích chiến lược đối ứng. Hoa Kỳ muốn các đối tác chuyển từ vị trí xuất cảng giá rẻ sang đồng sáng lập chuỗi giá trị đáng tin cậy.

Ba mục tiêu chiến lược mà Washington đang nhắm tới rất rõ ràng:

Thứ nhất là chống né thuế Trung Quốc qua Việt Nam, truy vết chuỗi cung ứng. Mỹ không tin vào giấy chứng nhận xuất xứ CO do doanh nghiệp tự khai báo. Họ muốn cơ sở dữ liệu truy xuất nguồn gốc điện tử liên quốc gia, cổng kết nối hải quan, logistic cho phép xác minh chuỗi cung ứng theo thời gian thực và tăng quyền điều tra hậu kiểm hàng hóa Việt Nam (tiền kiểm và hậu kiểm). Điều mỹ muốn chính là minh bạch hóa toàn bộ luồng hàng ra vào lãnh thổ Việt Nam để tránh gian lận có tổ chức.

Thứ hai đó là bảo hộ tài sản trí tuệ và chuyển đổi cơ cấu sản xuất. Không chấp nhận mô hình OMN giá rẻ dựa trên sao chép mẫu mã xâm phạm quyền sáng chế. Mỹ muốn Việt Nam thực thi luật sở hữu trí tuệ tương thích với tiêu chuẩn USMCA, đồng thời cung cấp hành lang pháp lý rõ ràng để các công ty Mỹ đầu tư và nghiên cứu tại Việt Nam không sợ bị sao chép. Hơn thế nữa Việt Nam trở thành nơi sản xuất công nghệ sạch, tuân thủ chuẩn luật quốc tế chứ không chỉ là nhà máy nhân công thấp.

Thứ ba đó là bình đẳng thuế nội địa và chấm dứt mô hình ưu đãi phi thuế có hại. Mỹ coi một số ưu đãi nội địa như là hoàn thuế giá trị gia tăng cho hàng xuất cảng, miễn thuế đất, thuế nhập máy móc, cơ chế hỗ trợ tín dụng lãi suất thấp chính là trợ cấp thương mại trá hình. Họ muốn Việt Nam cắt giảm các chính sách tạo lợi thế phi thị trường cho hàng xuất cảng, cân bằng ưu đãi giữa hàng nội địa và hàng nhập từ Mỹ. Họ muốn một sân chơi bình đẳng, nơi không có quốc gia nào tận dụng được hệ thống để tăng xuất cảng một chiều.

Xa hơn nữa, Mỹ muốn Việt Nam định vị lại vai trò chuỗi cung ứng toàn cầu, không chỉ là người thay thế Trung Quốc, Việt Nam phải trở thành mắt xích sản xuất có trách nhiệm, không che chắn cho hàng quá cảnh, tham gia chuỗi cung ứng năng lượng, y tế và công nghệ lõi của phương tây rồi mở cửa các ngành thiết yếu để nhập khẩu chiến lược từ Mỹ như là LNG AI, quốc phòng. Điều đó đồng nghĩa với việc là Hoa Kỳ muốn định hình Việt Nam như một là Singapore sản xuất, nơi vừa có năng lực công nghiệp lại vừa có niềm tin thể chế.

Nhìn chung Washington không đòi hỏi điều kiện đưa lẻ, họ đang yêu cầu một sự chuyển đổi hệ thống, từ chỗ là đối tác xuất cảng giá rẻ, Việt Nam buộc phải trở thành đối tác đồng kiến tạo chuỗi giá trị có kiểm soát, có minh bạch, có tương tác chiến lược và nếu làm được thì thuế quan sẽ không còn là vấn đề mà là phần thưởng cho sự đáng tin.

Nguồn: LUẬN ĐÀM THẾ SỰ   |  Lê Minh

Còn tiếp tục…