Những điều cần biết về kết luận của CIA rằng COVID-19 xuất phát từ phòng thí nghiệm
JEFFREY KLUGER
Kể từ khi COVID-19 lần đầu tiên bùng phát, các nhà lãnh đạo chính trị, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm và công chúng đã tranh luận về nguồn gốc của nó. Cuối cùng, hai giả thuyết đã xuất hiện: Hoặc là virus lây từ động vật sang người tại một khu chợ ẩm ướt ở Vũ Hán—thành phố nơi căn bệnh này xuất hiện lần đầu—hoặc nó rò rỉ từ một phòng thí nghiệm của Trung Quốc, có khả năng là Viện Virus học Vũ Hán.
Sự thật vẫn chưa được biết. Nhưng vào ngày 25 tháng 1 năm 2025, Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA) đã cân nhắc, nói trong một tuyên bố với các phóng viên rằng virus “có nhiều khả năng” đến từ một phòng thí nghiệm hơn là từ một vật chủ tự nhiên như dơi hoặc động vật khác tại khu chợ ẩm ướt. Kết luận này không xuất phát từ bằng chứng mới—chỉ là một cái nhìn mới về dữ liệu hiện có—và cơ quan này “không tin tưởng” vào những phát hiện này, cho rằng phân tích này dựa trên dữ liệu không đầy đủ. Theo đó, CIA cho biết họ sẽ “tiếp tục đánh giá bất kỳ báo cáo tình báo mới đáng tin cậy nào có sẵn hoặc thông tin nguồn mở có thể thay đổi đánh giá của CIA”. Bất chấp sự phòng ngừa như vậy, thông báo này như một cú sét đánh vào Trung Quốc, vốn từ lâu vẫn khăng khăng rằng phòng thí nghiệm Vũ Hán không phải chịu trách nhiệm. Để đáp lại quyết tâm mới của CIA, chính phủ Trung Quốc đã tăng gấp đôi lập trường đó. “Truy tìm nguồn gốc là vấn đề khoa học và bất kỳ phán đoán nào về vấn đề này đều phải được đưa ra trên tinh thần khoa học và bởi các nhà khoa học. Rất khó có khả năng đại dịch là do rò rỉ từ phòng thí nghiệm”, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mao Ninh cho biết tại một cuộc họp báo. “Hoa Kỳ cần phải ngừng chính trị hóa và vũ khí hóa việc truy tìm nguồn gốc ngay lập tức, và ngừng đổ lỗi cho người khác”.
Bối cảnh chính trị
Chỉ một ngày trước tuyên bố của CIA, giám đốc mới tuyên thệ nhậm chức của cơ quan này, John Ratcliffe, đã ra hiệu rằng một lập trường mới về nguồn gốc của COVID-19 sắp được đưa ra. “Một trong những điều tôi đã nói rất nhiều là giải quyết mối đe dọa từ Trung Quốc trên một số mặt trận, và điều đó liên quan đến lý do tại sao một triệu người Mỹ đã chết và tại sao Cơ quan Tình báo Trung ương đã ngồi ngoài cuộc trong năm năm mà không đưa ra đánh giá về nguồn gốc của COVID”, ông nói trong một cuộc phỏng vấn với Breitbart News. “Đó là một điều của ngày đầu tiên đối với tôi”.
Cách tiếp cận đối đầu với Bắc Kinh đó là một cách tiếp cận nhất quán đối với Ratcliffe, người từng giữ chức Giám đốc Tình báo Quốc gia trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump. “Rò rỉ phòng thí nghiệm là lý thuyết duy nhất được khoa học, tình báo và lẽ thường tình ủng hộ”, ông nói vào năm 2023.
Vị trí mới được công bố trải dài trên nhiều đường lối chính trị. Phát hiện này được đưa ra trong những ngày cuối cùng của chính quyền Biden, dưới thời giám đốc CIA lúc bấy giờ là William Burns, theo báo cáo của tờ New York Times, và Ratcliffe đã ra lệnh giải mật và công bố.
Một câu hỏi được tranh luận sôi nổi ngay từ đầu
Vào đầu đại dịch, năm 2021, Tổ chức Y tế Thế giới đã đi đến một kết luận khác. Họ đã hợp tác với các nhà dịch tễ học Trung Quốc để tiến hành đánh giá sâu rộng về nguồn gốc có thể có của vi-rút COVID-19 và thấy rằng sự lây lan tự nhiên từ vật chủ là động vật sang người là con đường có khả năng xảy ra nhất. Một sự ô nhiễm của chuỗi cung ứng thực phẩm lạnh—với vi-rút đi nhờ thực phẩm đông lạnh ở đâu đó trong dây chuyền sản xuất và phân phối—cũng được xem xét. Lý thuyết phòng thí nghiệm không được nhiều người chú ý. Báo cáo kết luận rằng “Sự xâm nhập thông qua một sự cố trong phòng thí nghiệm được coi là một con đường cực kỳ khó xảy ra”.
Mao Ninh, phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao, đã trích dẫn phát hiện đó tại cuộc họp báo ngày 27 tháng 1 của bà, mô tả đó là “kết luận có thẩm quyền mà các chuyên gia của phái bộ chung WHO-Trung Quốc đưa ra dựa trên khoa học sau các chuyến đi thực tế của họ đến phòng thí nghiệm ở Vũ Hán và trao đổi sâu rộng với các nhà nghiên cứu”.
Nhưng đây khó có thể là lời cuối cùng. Các nhà khoa học từ Hoa Kỳ và những nơi khác không có vai trò gì trong nghiên cứu đó, và nghiên cứu này diễn ra khi đại dịch vẫn đang bùng phát, với nhiều thông tin về loại vi-rút này vẫn chưa được biết đến. Vào năm 2023, Bộ Năng lượng Hoa Kỳ (DOE) đã đưa ra kết luận tương tự như kết luận mới của CIA: rằng rò rỉ phòng thí nghiệm là nguyên nhân gây ra đại dịch, mặc dù họ cũng chỉ có thể nói như vậy với “sự tự tin thấp”. Cùng năm đó, cựu Giám đốc FBI Christopher Wray đã lặp lại kết luận của DOE, mặc dù có phần tự tin hơn, khi nói với Fox News rằng, “FBI đã đánh giá trong một thời gian khá dài rằng nguồn gốc của đại dịch rất có thể là một sự cố phòng thí nghiệm tiềm ẩn ở Vũ Hán”.
Bộ ngoại giao Trung Quốc cũng đã phản pháo lại vào thời điểm đó. Mao Ninh cho biết: “Bằng cách nhắc lại thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm, Hoa Kỳ sẽ không thành công trong việc làm mất uy tín của Trung Quốc, thay vào đó, họ sẽ chỉ làm tổn hại đến uy tín của chính mình”.
Bất đồng rộng rãi
Vấn đề đối với lập trường rò rỉ phòng thí nghiệm là Hoa Kỳ chưa bao giờ tiếp cận được phòng thí nghiệm Vũ Hán và do đó không thể đưa ra câu trả lời chắc chắn trong hơn năm năm. Bây giờ CIA cuối cùng đã đưa ra kết luận, không phải tất cả các nhà khoa học đều tin vào những gì họ đã báo cáo, vì họ thấy kết quả có nguồn khoa học mỏng manh.
“Chúng tôi có ít nhất nửa tá bài báo khoa học trên các tạp chí khoa học hàng đầu, bao gồm Cell and Science, chứng minh một cách thuyết phục cách virus SARS-2 xuất hiện thông qua sự lây lan từ động vật sang người”, Tiến sĩ Peter Hotez, Trưởng khoa Y học Nhiệt đới Quốc gia tại Cao đẳng Y khoa Baylor, cho biết trong email gửi cho tạp chí TIME. “Ngược lại, tôi chưa từng thấy một bài báo khoa học nào được công bố về rò rỉ phòng thí nghiệm… thậm chí là một lời giải thích khoa học nghiêm túc [về] cách thức điều đó xảy ra khi xét đến các bằng chứng khoa học cho đến nay. Vì vậy, tôi không hiểu CIA đã đưa ra kết luận của mình như thế nào”.
Cuộc tranh luận này không chỉ mang tính học thuật. Nếu virus thực sự đã tràn vào một khu chợ ẩm ướt ở Vũ Hán, thì bảy triệu ca tử vong trên toàn thế giới là một lý lẽ mạnh mẽ để điều chỉnh tốt hơn cách chúng ta tương tác với hệ sinh thái, chẳng hạn như tại các khu chợ thực phẩm ngoài trời. Ngược lại, nếu đại dịch là kết quả của những gì diễn ra trong phòng thí nghiệm, thì Trung Quốc, Hoa Kỳ và bất kỳ quốc gia nào khác thực hiện những can thiệp sinh học như vậy đều rất cần được giám sát chặt chẽ hơn để bảo đảm các phòng thí nghiệm này an toàn hơn. Như các nhà khoa học đã lập luận trong nhiều năm, cả hai biện pháp phòng ngừa đều cần thiết, bất kể COVID-19 bắt nguồn từ đâu.
Nguồn: tạp chí TIME
https://time.com/7210348/covid-19-cia-lab-leak-conclusion/
NTHF | Lĩnh Nam chuyển ngữ